Δηώ Καγγελάρη

«Δεν γίνεται τίποτα»: Ο Μπέκετ βρίσκει την ταυτότητά της γραφής του στην αναμέτρηση με το τίποτα και αλλάζει τους κανόνες της δραματουργίας.
Σ’ έναν έρημο «εξοχικό δρόμο με δέντρο» δύο άστεγοι παρίες συζητούν και παίζουν για να «κρατηθεί στη γωνία η τρομερή σιωπή», περιμένοντας εις μάτην κάποιον Γκοντό. Το ίδιο επαναλαμβάνεται στη δεύτερη πράξη, «την άλλη μέρα, την ίδια ώρα, στο ίδιο μέρος». Ένα δεύτερο ζευγάρι που εκπροσωπεί τη δυάδα αφέντη-δούλου κάνει τη διπλή εμφάνισή του, όπως και το αγόρι, που έρχεται ως απεσταλμένος του Γκοντό.
Το Περιμένοντας τον Γκοντό είναι μια αρνητική παραβολή, μια μεταφυσική φάρσα με στοιχεία τσίρκου και μιούζικ χολ· ένα θεατρικό έργο και ταυτόχρονα η σκηνοθεσία του.

Ποιος είναι ο Γκοντό; God – Godot; «Εάν ο Γκοντό ήταν ο Θεός, θα τον έλεγα Θεό μέσα στο έργο», απαντά ο συγγραφέας. Τα δικά του δραματικά πρόσωπα διαφέρουν από τα άλλα πλάσματα της φαντασίας που υποτίθεται ότι δεν έχουν μυστικά από τους δημιουργούς τους. Αρνείται πεισματικά να απαντήσει σε κάθε απορία που αφορά τα κείμενά του, εκτός κι αν εσκεμμένα θέλει να μας παραπλανήσει: υπάρχει το γαλλικό λαϊκό ιδίωμα «godillot» για τον όρο «μπότα», λέει· και μια οδός Godot de Mauroy και ένας ποδηλατιστής ονόματι Γκοντό. Άλλωστε σημασία έχει το «περιμένοντας». Με τα χρόνια οι ερμηνείες πολλαπλασιάζονται. Υπάρχει και ένας Γκοντώ, ήρωας του Μπαλζάκ, που δεν εμφανίζεται ποτέ. Είναι τυχαίο ότι στη γαλλική γλώσσα το όνομα Godot έχει την ίδια κατάληξη με το Charlot; Πρόκειται ίσως για μια παράγωγη λέξη με δυο θέματα («go» και «do); Ή μήπως, τελικά, θα ταίριαζε να συσχετιστεί, όπως ευφυώς έχει ειπωθεί, με τη ρήση του Φρίντριχ Νίτσε «ο Θεός έχει πεθάνει»: «Gott ist tod»;

Και ο Εστραγκόν, που σέ ένα αρχικό χειρόγραφο ονομάζεται Λεβύ, θα μπορούσε εμμέσως να παραπέμπει σε ένα από τα θύματα της βαρβαρότητας. Είναι το πρόσωπο με το πονεμένο πόδι, που τρώει συνέχεια ξύλο και ζει χάρη στον φίλο του με το όνομα Βλαδίμηρος, αλλιώς θα ήταν «ένα μάτσο κόκαλα». Αλλά και ο Πότζο (Ποτζό στα γαλλικά, με τονισμό στη λήγουσα όπως ο Γκοντό) έχει τη σαδιστική συμπεριφορά ενός capo ναζιστικού στρατοπέδου απέναντι στον Λάκυ, που είναι «τυχερός» γιατί δεν περιμένει τίποτα. Γραμμένο στα τέλη της δεκαετίας του ’40 το έργο προφανώς αντηχεί τη βιαιότητα εκείνων των ημερών. Όμως τα μεγάλα έργα δεν είναι ποτέ μονοσήμαντα. Ο μοναχικός δρόμος είναι ταυτόχρονα και «ένα μέρος που το λένε σανίδι». Oι δυο παρίες είναι συγχρόνως και παλιάτσοι, ένα ντουέτο Τσάρλι Τσάπλιν – Μπάστερ Κήτον που επαναλαμβάνει το ίδιο νούμερο. Ο ένας ασχολείται με το καπέλο του, ο άλλος με το παπούτσι του. Ο δυισμός της ανθρώπινης ύπαρξης;

Εκπρόσωποι μιας ανθρωπότητας αποκλεισμένης από τον κόσμο, ο Εστραγκόν και ο Βλαδίμηρος, αναζητούν ένα νόημα ζωής ανίκανοι να δουν κατάματα την απουσία νοήματος. Παίζουν χωρίς να αναρωτιόνται αν το παιχνίδι είναι σκάρτο. Τρώγοντας το καρότο τους συνοψίζουν:

Όσο το τρως, τόσο χειρότερο γίνεται.
Εμένα μου συμβαίνει το αντίθετo
Πάει να πει;
Σιγά-σιγά συνηθίζω τα πάντα.

Για τους δυο μπεκετικούς αντιήρωες η σισύφεια προσπάθεια έγκειται στο να κάνουν τον χρόνο να κυλήσει· συζητώντας, παίζοντας, κάνοντας παιδιάστικα αστεία. Πεταμένοι σ’ έναν άδειο κόσμο, σε μια ρημαγμένη Εδέμ μ’ ένα δέντρο χωρίς καρπό της γνώσης περιμένουν μια συνάντηση που συνεχώς ματαιώνεται, μετατρέποντας την αποτυχία σε λόγο ύπαρξης: ο Μπέκετ αντικαθιστά το cogito, ergo sum με το αποτυγχάνω άρα υπάρχω.

Αντί για τον Γκοντό συναντούν τον Πότζο με το μαστίγιο. Σέρνει τον Λάκυ, το υποζύγιό του, με το λουρί, σαν χειριστής ανδρεικέλων: η εμφάνιση του αφέντη και του σκλάβου δημιουργεί αυτομάτως συνειρμούς με τη διαλεκτική του Χέγκελ και τη μαρξιστική θεωρία. Για τους δυο παρίες το ερώτημα που τίθεται είναι αν το βάρος που κουβαλάει ο αχθοφόρος είναι πιο αβάστακτο από το υπαρξιακό βάρος της αναμονής. Σύμφωνα με τον Μπαντιού πάντως ο δούλος αναγκασμένος να εργαστεί και να αποδεχτεί τη διαμεσολάβηση της εργασίας συμβάλλει στον πολιτισμό, κι έτσι μελλοντικά γίνεται «κύριος του κυρίου». Ο αποσπασματικός παράλογος μονόλογος του Λάκυ τέμνει την πρώτη πράξη, σαρκάζοντας τον κυρίαρχο λόγο και τα επιτεύγματα του ανθρώπου που στράφηκαν ενάντια στον άνθρωπο. Ωστόσο, τα θεατρικά έργα του Μπέκετ είναι παράλογα όχι λόγω απουσίας νοήματος –διότι τότε θα ήταν ανάξια λόγου –, αλλά ως ακροαματική διαδικασία με θέμα το νόημα (Αντόρνο).

Σε ρήξη με τη συμβατική δομή οδηγεί την «κρίση του δράματος» στα άκρα. Υπονομεύοντας τον κανόνα των τριών ενοτήτων, καταργεί τη δράση και δομεί το έργο με βάση την επανάληψη. Η μια πράξη αντικαθρεφτίζεται στην άλλη με μικρές διαφοροποιήσεις. Κι αφού η αναζήτηση του Γκοντό που συμβαίνει στην πρώτη πράξη ισχύει και στη δεύτερη, σύμφωνα με την επαγωγική μέθοδο θα συνεχιστεί στο διηνεκές. Χαρακτηριστικά μοτίβα τονίζουν επίσης την επανάληψη και την κυκλικότητα της δομής: η αναφορά σε βιβλικά θέματα, οι δυο ληστές, το καπέλο, το παπούτσι, το πονεμένο πόδι, η αυτοκτονία, η αμφιθυμία μένω-φεύγω, οι σεξουαλικές σφήνες και βέβαια η εμβληματική φράση η φράση «Περιμένουμε τον Γκοντό». Ο Μπέκετ επιδιώκει την αφαίρεση, την απογύμνωση, τη «βεβήλωση της σιωπής». Γράφει με λέξεις και παύσεις, η μουσικότητα που διατρέχει τον διάλογο δημιουργεί κάποτε την αίσθηση ότι ο λόγος ακολουθεί τη ροή της συνείδησης:

Κάνουν ένα σούσουρο σαν φτερά.
Σαν φύλλα
Σαν άμμος
Σαν φύλλα
Σιώπη

Μετάφραση: Αλεξάνδρα Παπαθανασοπούλου
Σκηνοθεσία: Θωμάς Μοσχόπουλος
Δραματουργία: Δηώ Καγγελάρη
Σύμβουλος προσωδίας: Κορνήλιος Σελαμσής
Σκηνικά – κοστούμια – video teaser: Βασίλης Παπατσαρούχας
Φωτισμοί: Νίκος Βλασόπουλος
Επιμέλεια κίνησης: Χρήστος Στρινόπουλος
Βοηθός σκηνοθέτη: Στέλιος Θεοδώρου
Β’ βοηθός σκηνοθέτη: Σταύρος Μπαρμπουνάκης
Σχεδιασμός μακιγιάζ: Όλγα Φαλέι
Ζωγραφική εκτέλεση κοστουμιών: Βασίλης Παπατσαρούχας, Στέλλα Παγώνη
Φωτογραφίες: Πάτροκλος Σκαφίδας
Κατασκευή σκηνικού: LAZARIDIS SCENIC STUDIO
Δημόσιες σχέσεις κι επικοινωνια: Μάρθα Κοσκινα
Digital marketing: Κατερίνα Γεωργοπουλου

Διανομή:
Βλαδίμηρος – Πάνος Παπαδόπουλος
Εστραγκόν – Τάσος Ροδοβίτης
Πότζο – Γιάννης Σαμψαλάκης
Λάκυ – Γιάννης Βαρβαρέσος
Αγόρι – Πέτρος Δημοτάκης