Τίτλος – «Πάντων Μίμησις»

Το project με τίτλο «ΠΑΝΤΩΝ ΜΙΜΗΣΙΣ» αποτελεί, μια μουσικο-χοροθεατρική performance με στοιχεία θεατρικής αφήγησης και εικαστικού happening. Παράλληλα έχει στόχο να αποτελέσει την πρώτη φάση μιας έρευνας πάνω στον συγκερασμό παραστατικών, διαδραστικών, αφηγηματικών και αναπαραστατικών τεχνών στην Νοτιοανατολική Ευρώπη των προνεωτερικών χρόνων. Τα παραστατικά αυτά υβριδικά-δρώμενα ανιχνεύονται σε θραύσματα ελλιπή μεν, ικανά δε, να ενθαρρύνουν την εικασία κάποιων continuum που έχουν σαν αφετηρία την ύστερη ελληνορωμαική αρχαιότητα και φτάνουν μέχρι σημερινές λαϊκές εκδηλώσεις ή ακόμα και σύγχρονες καλλιτεχνικές εκφάνσεις διαμέσου της μεταβυζαντινής παράδοσης. Οι ελλείψεις στοιχείων τεκμηρίωσης ως προς την ιστορική ακρίβεια, και την συνεπή απόδοση του ύφους, της λειτουργίας, της θεματολογίας και της μορφής των εν λόγω σκηνικών δρωμένων στην κρίσιμη μεταβατική περίοδο των «σκοτεινών χρόνων», στην περίπτωσή μας παραδίδουν χώρο στην δημιουργική φαντασία: Μέσω της αναζήτησης μιας συλλογικής μνήμης προσβλέπουμε σε μια σύγχρονη αυτόνομη καλλιτεχνική δημιουργία που καταδεικνύει την ρευστότητα που ενώνει παρελθόν παρόν και μέλλον.

Έμπνευση: Παντόμιμος – Παραλογές

Βασική αφετηρία και έμπνευση του project ήταν η σύνδεση -εκ μέρους κάποιων σημαντικών «ενωτικών» μελετητών- των Παραλογών με τον αρχαίο Παντόμιμο:

Ο Ν. Πολίτης χρησιμοποίησε πρώτος τον όρο «παραλογές», για να ξεχωρίσει τα διηγηματικά παραμυθιακά ποιήματα από άλλες κατηγορίες δημοτικών τραγουδιών. Ο Πολίτης, σχετικά με την καθιέρωση του όρου «παραλογές», στηρίχθηκε σε μια πληροφορία, που αναφέρει ο Δ. Καμπούρογλου στην «Ιστορία των Αθηναίων» (1889): «Τα ποιητικά της δημώδους μούσης προϊόντα, τα φέροντα τον τύπον επών ή επυλλίων, ωνομάζοντο παραλογαί».

Σύμφωνα με τη γνώμη του Στ. Κυριακίδη η λέξη «παραλογή» έχει προέλθει από την αρχαία ελληνική «παρακατολογή» (με απλολογία κατά το γνωστό σχήμα: αμφιφορεύς – αμφορεύς), που ήταν όρος θεατρικός και σήμαινε ένα είδος μελοδραματικής απαγγελίας. Ο ίδιος μελετητής ασχολήθηκε με το ευρύτερο πρόβλημα της καταγωγής των ελληνικών παραλογών. Στη μελέτη του «Αι ιστορικαί αρχαί της δημώδους νεοελληνικής ποιήσεως» (1934) υποστήριξε την πολύ βάσιμη άποψη ότι η προέλευση και η καταγωγή των παραλογών είναι αρχαιοελληνική.

Συγκεκριμένα ο Κυριακίδης ανάγει την προέλευση των παραλογών στον τραγικό παντόμιμο, που προήλθε από τη διάσπαση της ελληνικής τραγωδίας και που η ύπαρξή του μαρτυρείται στην Ελλάδα από τον 5ο π.Χ. αιώνα. Στον παντόμιμο συμμετέχει ένα ή περισσότερα πρόσωπα, που λέγουν μ’ έναν ορισμένο μουσικό τρόπο το κείμενο, ενώ παράλληλα ένας χορευτής αναπαριστάνει με κινήσεις μόνο τα λεγόμενα. Ο παντόμιμος, που από την ελληνιστική εποχή πέρασε στη Ρώμη και από κει στο Βυζάντιο, εξελίχθηκε βαθμιαία σε ιδιαίτερο θεατρικό είδος και ανέπτυξε ανεξάρτητες δικές του υποθέσεις, που είχαν αφηγηματικό – μυθικό χαρακτήρα με μιαν αφθονία δραματικών στοιχείων. Από αυτούς τους ανεξαρτητοποιημένους παντόμιμους, που είχαν πάρει χαρακτήρα ορχηστρικών ασμάτων, πιστεύει ο Κυριακίδης ότι προήλθαν οι παραλογές.

Ιδιαίτερη σημασία ως προς την διευρυμένη έρευνα υλικού του project αποτελεί και το γεγονός ότι εκτός από τις πολλές παραλλαγές Παραλογών σε ολόκληρο τον Ελληνόφωνο κόσμο οι πιο σημαντικές και δημοφιλείς από αυτές (όπως πχ «του Νεκρού Αδελφού ή «του γεφυριού της Άρτας») συναντιούνται σχεδόν αυτούσιες στην παράδοση και στις γλώσσες σχεδόν όλων των λαών των Βαλκανίων.

Σύντομη περιγραφή performance: Ως προετοιμασία και ως εκτέλεση

Το δρώμενο μορφοποιείται μέσα από την δουλειά 5 καλλιτεχνών – performer που θα λειτουργήσουν ταυτόχρονα σαν πρωτογενείς δημιουργοί αλλά και σαν ερμηνευτές. Ανήκουν σε διαφορετικές γενιές-ηλικίες-επίπεδα εμπειρίας (από 22 έως 50 ετών) και τους συντονίζει σε ρόλο επιβλέποντα δραματουργού ο Θωμάς Μοσχόπουλος.

Πρώτη ύλη – αφορμή, θα αποτελέσει το τραγούδι «του Νεκρού Αδερφού» κυρίως σαν κείμενο μύθος και θέμα (επιστροφή από τον Άλλο κόσμο για να τηρηθεί μια δέσμευση). Ενδέχεται όμως και να επηρεάσει και το μέλος του έργου μέσα από τις μουσικές εκδοχές του.

Αρχικά οι performers- καλλιτέχνες έχοντας σαν κεντρική αφετηρία την μορφή τέχνης στην οποία εξειδικεύονται (αφορά τους 4 από τους 5) μελετούν και εμπνέονται από την Παραλογή, συλλέγουν υλικό και προτείνουν παραστατικές μορφές συνδεδεμένες θεματικά ή μορφολογικά με τον αρχικό μύθο.

Ερχόμενες, σε δεύτερη φάση, αυτές οι προτάσεις σε επαφή η μια με την άλλη αρχίζει η ζύμωση μιας αλληλεπίδρασης στην οποία ο κάθε δημιουργός γίνεται ταυτόχρονα πέρα από οδηγός και περφόρμερ (στην δική του πρόταση ή [και] σ’ αυτή των υπόλοιπων καλλιτεχνών). Αποτέλεσμα της ζύμωσης αυτής είναι τα υλικά που θα προκύψουν να δομήσουν την αφήγηση της performance:

Η performance θα λάβει χώρα κάτω από φυσικό φως την ώρα του σούρουπου.

Η «αφηγηματική γραμμή» (σε διάλογο με τον μύθο) αναπτύσσεται ως εξής:

1. ΕΚΘΕΣΗ: Ο ήχος, η κίνηση ,η εικόνα αναπτύσσονται και κλιμακώνονται ξεκινώντας από την πλήρη αφαίρεση ( άναρθροι ήχοι φωνηέντων, μη νοηματοδοτημένες κινήσεις, τυχαίες οπτικές συνθέσεις, μη εναρμονισμένοι ήχοι ). Σταδιακά δημιουργείται μια σχέση ανάμεσα στα ιδιώματα (είτε με μορφή αντίθεσης είτε συμφωνίας ) και αυτή η σχέση οδηγεί στο επόμενο επίπεδο (τα φωνήματα γίνονται συλλαβές ,οι κινήσεις αποκτούν κάποια επαναληπτικότητα , οι εικόνες βασική οργάνωση, οι ήχοι ρυθμό).

2. ΠΛΟΚΗ: Η εξέλιξη οδηγεί τις συλλαβές στο να γίνουν λέξεις, φράσεις, αφήγηση, τις κινήσεις να έχουν εμφανές πρακτικό αντίκρισμα, κατόπιν να γίνουν εκφραστικές και έπειτα να γίνουν χορός ,οι ήχοι να κτίσουν πάνω στο ρυθμό μελωδίες οι οποίες γίνονται όλο και πιο σύνθετες μέχρι να γίνουν μονοφωνικό τραγούδι και να φτάσουν τέλος στην πολυφωνία, η εικόνα να αρχίζει να έχει καθοριστική παρουσία και να αγγίζει την αναπαραστατικότητα και την εικαστική αντίληψη του χώρου. Κοινή συνισταμένη της κάθε πορείας είναι η ανάγκη σύνδεσης, η επιθυμία επικοινωνίας, η δημιουργία κοινότητας μέσω «αφήγησης κοινών τόπων». Το τραγούδι του «Νεκρού Αδερφού» ζωντανεύει σε μια αναγνωρίσιμη από όλους γλώσσα και μορφή.

3. ΛΥΣΗ: Όταν ο Μύθος συνδέσει τη συνείδηση ερμηνευτών και θεατών και επιτευχθεί μια κάποια «επι-κοινωνία» αρχίζει να αποδομείται στα «εξ ων συνετέθει» περίπου με την μορφή μιας cadenza ή με την αυτοσχεδιαστική επεξεργασία ενός θέματος στη jazz. Συνεκτικό στοιχείο στην επαναφορά των τεκταινομένων στην κατάσταση του «άμορφου» είναι η διατήρηση ενός κοινού αισθήματος που παραμένει αναλλοίωτο πέρα από κάθε αποδόμηση.

Όλα τελειώνουν εκεί που άρχισαν. Το «τραγούδι του Νεκρού αδερφού πεθαίνει και ξαναγεννιέται από το μηδέν μέσα από έναν « Νέο Παντόμιμο». Όλα αρχίζουν εκεί που τελείωσαν: Ένα νέο τραγούδι, ένας καινούριος χορός, μια άλλη ιστορία, η ίδια μνήμη.

Ο «πέμπτος» περφόρμερ: Τελετή Μύησης ή Θυσία ενός Εξιλαστήριου Θύματος;

Ο νεότερος των συμμετεχόντων δρα ως φορέας και αποδέκτης ενός «πρωτόγονου τελετουργικού» . Η κάθε μετάβαση από ένα στάδιο εξέλιξης της περφόρμανς στο επόμενο σχετίζεται με μια μικρότερη ή μεγαλύτερη έκφραση βίας (αντικατοπτρίζοντας την σύνδεση της εξέλιξης με τον πόνο). Αποδέκτης- αρχικά- της βίας αυτής και κατόπιν κύριος παραγωγός της είναι ένας νέος εκτεθειμένος στις κυκλικές διαδρομές των υπόλοιπων performers. Έχει το κεφάλι ολότελα καλυμμένο από έναν μεγάλο άμορφο όγκο πηλού, που τον εμποδίζει να δει τις επερχόμενες επιθέσεις και να προστατευτεί. Δεν σταματά να προσπαθεί να δώσει μια μορφή προσωπείου στον πηλό που έχει επάνω του, παίζοντας έτσι το ρόλο ενός ζωντανού και διαρκώς μεταβαλλόμενου γλυπτού (μάσκα του Παντόμιμου). Όταν καταφέρει να αποκτήσει «πρόσωπο» και έλεγχο του χώρου, γίνεται ο κύριος φορέας της βίας και της εξέλιξης του μύθου (ο ζωντανός νεκρός).

Επεξεργασία : Άμορφο – Μνήμη – Παρελθόν / Μορφή – Μιμηση – Παρόν / Υπέρβαση – Φαντασία – Μέλλον

Σε μια πιο αφηρημένη ανάλυση του υπό εξέτασιν θέματος θα μπορούσε κανείς να διακρίνει 3 δομικούς άξονες πάνω στους οποίους θα αναπτυχθεί η καλλιτεχνική επανα-σύνθεση:

1^ος ΤΟ ΠΑΡΕΛΘΟΝ: [ ως Απώλεια , ως Μνήμη, ως Αποσύνθεση, ως Προέλευση, ως Άμορφο, ως Βιωμένο, ως Οικείο, ως Γήινο, ως Δυσανάγνωστο , ως Αφηρημένο, ως Μύθος, ως Αναγκαία αποδοχή του Τετελεσμένου.

2^ος ΤΟ ΠΑΡΟΝ: [ ως Βίωμα, ως Λόγος, ως Σύνθεση και Σύνδεση, ως Στάση και Ρευστότητα ταυτοχρόνως, ως Μορφή, ως Φευγαλέο, ως Νέο, ως Αποκαλυπτικό, ως Μίμηση, ως Συγκεκριμένο, ως Διαλογισμός και Αισθητηριακή Εμπειρία ταυτόχρονα, ως Κορύφωση.

3^ος ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ: [ ως Προσδοκία, ως Όνειρο, ως Ανασύνθεση, ως Συνέχεια, ως Υπέρβαση ορίων, ως Πολυμορφία, ως Διορατικότητα, ως Άυλο , ως Διαιρεμένο, ως Πολλαπλό, ως Ενόραση, ως Προφητεία, ως Δικαίωση, ως Τελευτή, ως Επιστροφή, ως Νέα Ζωή.

Ειδικότερα σε αφηγηματικό επίπεδο η δραματική σύγκρουση θα επιτελεστεί μέσα από την τάση που θα αναπτυχθεί ανάμεσα σε δύο πόλους.

Την αντικειμενική αφήγηση: Εξιστόρηση, γραμμική ανάπτυξη αφηγήματος, «υπόθεση», σαφήνεια, άμεση αποτύπωση μέσω κοινώς αποδεκτής γλώσσας (π.χ. δείχνω μια πέτρα και την ονοματίζω «πέτρα» ή την δείχνω και την ονοματίζω «βουνό»). Και από την άλλη την υποκειμενική αφήγηση: Ελεύθερη έκφραση του ερμηνευτή σε ανοιχτό διάλογο με το θέμα του και σε συντονισμό με το αίσθημα της στιγμής, διαδραστικότητα, αυτοσχεδιασμός, υπαινιγμός, αφαίρεση, ηχοποιητική άναρθρη γλώσσα, επένδυση στην εντύπωση και στο αίσθημα ως μέσο επικοινωνίας (π.χ. χρησιμοποιώ την πέτρα συνδιαλέγομαι μ αυτήν την εγκολπώνομαι αλλά ακόμα κι αν κάποια στιγμή αναφερθεί μια «πέτρα» ο συνειρμός που ίσως προκληθεί στον θεατή δεν θα καθοδηγηθεί από τον ερμηνευτή).

Μια σπειροειδής πορεία των εν λόγω δυναμικών τροχοδρομεί την πορεία των θεμάτων σε δρόμους διαρκούς έναρξης κορύφωσης αποκλιμάκωσης και επαναφοράς.

Καλλιτέχνες / Performers

• Αναστασία Δημητριάδου: Συνθέτις, performer, τραγουδίστρια
• Χρίστος Στρινόπουλος: Χορευτής , ηθοποιός,performer, χορογράφος, κινησιολόγος
• Βασίλης Παπατσαρούχας: Εικαστικός, performer, σκηνογράφος, ενδυματολόγος
• Στέλιος Θεοδώρου: Ηθοποιός, χορευτής, performer
• Σοφία Παπανικάνδρου: Ηθοποιός, χορευτής, performer

Συμμετέχουν: Βασιλική Σγούρου, Κωνσταντίνα Παπαδοπούλου, Βασιλική Σασλή

Επιμέλεια / Δραματουργία: Θωμάς Μοσχόπουλος Σκηνοθέτης, Συγγραφέας, Επίκουρος Καθηγητής Τμήματος Θεάτρου ΑΠΘ

Ευχαριστούμε την Εφορία Αρχαιοτήτων και το Δήμο Πρεσπών για την πολύτιμη βοήθειά τους.