Η Ελίζα παίχτηκε για πρώτη φορά στις 25 Νοεμβρίου του 1989 από τη ΜΙΚΡΗ ΠΟΡΤΑ της Ξένιας Καλογεροπούλου στο Θέατρο ΠΟΡΤΑ.

Αυτό το κείμενο είναι μέρος του σημειώματος της Ξένιας από εκείνη την πρώτη παρουσίαση.

Δώδεκα χρόνια τώρα τριγύριζε επίμονα στο μυαλό μου η ιδέα να γράψω μια ερωτική ιστορία για παιδιά – αλλά και για μεγάλους. Στο μεταξύ γράφτηκε ο Οδυσσεβάχ όπου οι μύθοι και τα παραμύθια το ’φεραν έτσι που οι γυναίκες να είναι άλλες επικίνδυνες κι άλλες χαζοχαρούμενες. Όταν, λοιπόν, ξαναβγήκα από τον κόσμο των παραμυθιών, το έργο που άρχισα να ονειρεύομαι ήταν ένα είδος «αντίβαρου» στον Οδυσσεβάχ με κεντρικό πρόσωπο μια κοπέλα. Μια κοπέλα έξυπνη, γενναία, πιστή και πεισματάρα, που αυτή δε θα πάσχιζε να ξαναδεί την πατρίδα της, αλλά τον αγαπημένο της. Κι αυτή περνώντας σαράντα κύματα, κι αυτή καπετάνιος σε καράβι, κι αυτή ξενιτεμένη σε τόπους «όπου μίλαγαν παράξενα». Η ιστορία δε θα είχε, όμως, κανένα μυθικό ή μαγικό στοιχείο. Οι δυνάμεις και οι αδυναμίες θα ήταν μόνο ανθρώπινες. Σιγά σιγά άρχισαν να ξεπροβάλλουν διάφορα «μοτίβα».

Ένα δέντρο που ανθίζει, φορτώνεται καρπό, χάνει τα φύλλα του, σκεπάζεται με χιόνια, ενώ το κορίτσι θα βρίσκεται μακριά, σε μια χώρα όπου οι εποχές δεν αλλάζουν…

Η αναγνώριση των δύο ερωτευμένων μετά από χρόνια χωρισμού:
«Κι άμα με δεις, θα με γνωρίσεις;»
«Θα σε κοιτάζω και θα λέω: είναι, δεν είναι;»
Μια άλλη αναγνώριση, αγαπημένου φίλου, που γίνεται μέσα από τη γεύση ενός φαγητού…
Ένας βασιλιάς που όταν πονάει, σκοτώνει…
Ένα αράπικο παζάρι, ένα κίτρινο σκουφί, κι ένας παπαγάλος που μιλάει και χωρίς να το ξέρει λέει εκείνο που σκέφτεται το κορίτσι…

Όλα αυτά, κι άλλα πολλά, τριγύριζαν στο κεφάλι μου, όταν διάβασα δύο λόγια για το έργο του Thomas Heywood Η ωραία κοπέλα από τη Δύση, που παιζόταν στο Λονδίνο σε σκηνοθεσία του Trevor Nunn. Κατάλαβα πως το θέμα έμοιαζε μ’ αυτά που είχα στο μυαλό μου. Η ιστορία δεν περιείχε βέβαια όσα προανέφερα, αλλά έλεγε για μια κοπέλα που αγαπούσε έναν ναυτικό και ναύλωσε ένα καράβι για να πάει να τον βρει. Πήγα να δω την παράσταση -που ήταν εξαίσια – και διαπίστωσα με ενθουσιασμό ότι στο έργο υπήρχε ένας τέλειος καμβάς για να στηρίξει τις ιδέες που είχα στον νου μου.

Ξαναδιάβασα πολλές φορές την Ωραία κοπέλα από τη Δύση κι ύστερα έκλεισα το βιβλίο κι άφησα την ιστορία της Bess να μπλεχτεί με την ιστορία της Ελίζας. Τελικά, από το ελισαβετιανό έργο διατήρησα τα βασικά στοιχεία της υπόθεσης, οι χαρακτήρες όμως μεταμορφώθηκαν και η επιμέρους πλοκή άλλαξε αρκετά. Ένα παράδειγμα: η Ελίζα ναυλώνει ένα καράβι για να πάει να βρει έναν ζωντανό. Η Bess, αντίθετα, το κάνει για να πάει να χτίσει ένα μνημείο στον τάφο ενός νεκρού. Από τον διάλογο δεν κράτησα τίποτα, εκτός από την ιδέα να «κλείνουν» κάποιες σκηνές με ένα δίστιχο (κάτι που ξέρουμε και από τα έργα του Σαίξπηρ). Σιγά σιγά, όμως, οι ρίμες πλήθυναν, σχεδόν άθελά μου. Διαπίστωσα πως με βοηθούσαν να τονίσω το επικό στοιχείο, άλλοτε σταματώντας τη δράση κι άλλοτε δίνοντάς της μια νέα ώθηση. Έτσι, συχνά, οι ήρωες του έργου (ή οι ηθοποιοί που τους παίζουν) δίνουν την εντύπωση ότι γίνονται οι ίδιοι στιχουργοί, είτε ακούσια είτε συνειδητά και σχεδόν ανταγωνιστικά.

Η μεγάλη δυσκολία ήταν να απευθύνεται το έργο ταυτόχρονα σε όλες τις ηλικίες. Να είναι, δηλαδή, άμεσα κατανοητό, σε πρώτο επίπεδο, στα παιδιά, χωρίς να παιδιαρίζει ή να εξηγεί και χωρίς να παύει η ερωτική ιστορία να είναι πραγματικά ερωτική. Θυμήθηκα τότε τι με γοήτευε και τι δε μου άρεσε τόσο στις «κατάλληλες» ταινίες που έβλεπα παιδί όσο και στα βιβλία «για μεγάλους» που διάβαζα. Αποκεί και πέρα προσπάθησα μόνο να είναι εύγλωττη η δράση και καθαροί οι ρυθμοί.

Γράφοντας αυτό το σημείωμα, δεν ξέρω ακόμη αν κατάφερα αυτό που ήθελα. Αν όμως, βλέποντας την παράσταση, οι μεγάλοι λειτουργήσουν σαν παιδιά και τα παιδιά σαν μεγάλοι, το στοίχημα θα είναι κερδισμένο.

Τελειώνοντας, οφείλω να ομολογήσω κάτι. Υπάρχει μια φράση στο έργο που δεν είναι δική μου. Πριν είκοσι πέντε χρόνια, ένα κοριτσάκι μού διηγήθηκε τη Χιονάτη. Ο δικός της επίλογος στο γνωστό παραμύθι ήταν: «Και πήγανε μέσα και κλείσανε την πόρτα». Μου φάνηκε τότε πως για ένα πολύ μικρό παιδί όλο το μυστήριο του έρωτα ήταν κλεισμένο πίσω από αυτή την πόρτα. Και φύλαξα αυτή τη φράση για να τη χρησιμοποιήσω τώρα στην Ελίζα.